Excellence/उत्कृष्टता

Excellence

Excellence is a very important topic. Excellence is relevant not only to students but to all, and at all stages of life. To continuously improve upon the same work, is about achieving excellence. Excellence means to leave behind peers and competitors without immoral acts. Excellence automatically makes us exceptional. To attain happiness and success in life, one must excel.

How to achieve excellence ?

There are three aspects to excellence:
1. Applied training
2. Sharp intellect
3. Applied actions

Full utilization of mind, body and wealth leads to excellence.

1. Applied training

  • Two points should be considered in education: Training and its applications.
  • Classroom teaching is a type of training to achieve knowledge.
  • Informal education points to three qualities: Leadership, Innovation & Ethics.
  • Applicability makes education relevant to individual, society and nation. It improves students’ potential. Such holistic education is called Applied Training.
  • Applied Training makes a student capable, holistic and influential. Taking into consideration prevalent economy, global competitions and evolving environment, students should work on two more qualities – sharpness and swiftness.
  • Sharpness includes focus, goal and accuracy. Sharpness is all about concentration, goal, abilities, realities, timeliness and decision making. Sharpness strengthens the vision and applicability of work.
  • Speed is equally relevant along with sharpness to reach the heights of success. Speed or dynamic swiftness is an important skill. Everyone wants delivery of work as early as possible. Training and sharpness improve the skills and swiftness improves the time.
  • Regular and disciplined practices develop swiftness and sharpness. Sharpness is also achieved through right Sanskars, service, competitiveness, meditation, pranayam, yoga and spiritual thinking. Swiftness is also achieved through right diet, sports, exercises and yoga. These qualities are also attained by stress management, time management and knowledge management.
  • Excellence is all about application of leadership, innovation and ethics in accordance with the situation. Intellectual sharpness and swiftness help in achieving excellence. Excellence results in success, happiness and a healthy life.

उत्कृष्टता

उत्कृष्टता अथवा कुशलता (Excellence) का विषय बहुत ही महत्व का है। उत्कृष्टता केवल विद्यार्थियों के लिए या विद्यार्थी दशा के लिए महत्वपूर्ण नहीं, बल्कि सभी के लिए आजीवन इसका का समान रूप में महत्व है।

किसी भी कार्य को हर क्षण पहले से बेहतर करते जाना ही उत्कृष्टता है- प्रवीणता है। उत्कुष्टता का अर्थ है, (अपने सहकर्मियों और प्रतियोगियों से बिना अनैतिक आधार के, आगे निकल जाना! उत्कृष्टता एक ऐसा गुण है जो हर किसी को औरों से अलग साबित करता है । जीवन में सुख:शान्ति और सफलता पाने के लिए उत्कृष्ट होना बहुत जरूरी है।

हम कैसे उत्कृष्ट बनेंगे ?, यह प्रवीणता कैसे प्राप्त होगी ?

उत्कुष्टता के तीन पहलू हैं – उपयुक्त शिक्षण, बौद्धिक तीव्रता और भौतिक गतिमानता। तन, मन और धन इनका पूर्ण उपयोग करने पर ही उत्कृष्टता आती है। उपयोगितापूर्ण प्रशिक्षण- शिक्षा ग्रहण करते समय दो बातों को ध्यान में रखना जरूरी है, प्रशिक्षण और उसकी उपयोगिता। पाठशाला में पाठ्यक्रम पर आधारित प्राप्त ज्ञान का “प्रशिक्षण है। शिक्षण को “प्र” से जोड़ना महत्वपूर्ण है। “प्र” उपसर्ग शब्द को अधिक प्रभावशाली बनाता है। यहाँ “प्र” दर्शाता है कि औपचारिक शिक्षण को अनौपचारिक रूप में तीन गुणों से जोड़ना। वे गुण हैं- नेतृत्व, नवीकरण और नैतिकता।

उपयोगिता पूर्ण शब्द दर्शाता है कि पाठ्यक्रम से प्राप्त शिक्षण को व्यक्ति, समाज और देश की आवश्यकता से जुड़ाव और विद्यार्थीयों की क्षमता का विकास हैं। ऐसी व्यापक शिक्षा व्यवस्था को उपयोगी प्रशिक्षण कहा जाएगा।

उपयोगिता पूर्ण प्रशिक्षण अपने आप विद्यार्थी की सक्षमता को व्यापक और प्रभावी बनाता है। आधुनिक आर्थिक स्थिति, परिवर्तन और विश्व व्यापी स्पर्धाओं के अनुसार दो और क्षमताओं को प्राप्त करना आवश्यक हो गया है। वे क्षमताएं हैं- बौद्धिक तीक्षणता Sharpness और गतिमानता Swiftness |

केन्द्रित ध्यान (Focus), निश्चित लक्ष्य (Goal)) और सटीकता (Accuracy) ये सभी बौद्धिक तीक्षणता के प्रमाण है। एकाग्रता, लक्ष्य, योग्यता, वास्तविकता, समयबद्धता, निर्णायकता और संबन्धित सभी महत्वपूर्ण गुणों को परिस्थिति के अनुसार जोड़ना ही बौद्धिक तीक्षणता मानी जाएगी। किसी भी कार्य या प्रकल्प के बौद्धिक दृष्टिकोण को अधिक से अधिक प्रभावशाली बनाना यही तीक्षणता (Sharpness) का मूल हेतु है

तीव्रता के साथ कार्य या प्रकल्प को गतिमान बनाना भी अति आवश्यक है, क्योंकि दोनों के सहकार्य से ही प्रकल्प को शिखर तक ले जाने में सक्षमता प्राप्त होगी। गतिमानता (Dynamic Swiftness) एक महत्वपूर्ण गुण अथवा कौशल्य है। किसी भी कार्य की प्रस्तुति और पूर्ति (Delivery) यथायोग्य और यथाशीघ्र हो यही सब चाहते हैं। प्रशिक्षण और तीत्रता उसे यथायोग्य बनाते हैं तो गतिमानता से उसमें शीघ्रता आती है। तीक्षणता और गतिमानता को पाने के लिए हर व्यक्ति को उचित

प्रक्रियाएँ नियमित करनी होंगी। उचित संस्कार, सेवा, स्पर्धा, ध्यान, प्राणायाम, योग और आध्यात्मिक चिंतन व्यक्ति की बौद्धिक तीक्षणता को बढ़ाती है। इसी प्रकार उचित आहार, खेल, व्यायाम और योग गतिमानता को बढ़ावा देते हैं। समयानुसार विश्राम, तनाव प्रबंधन (Stress Management) और योग्य पठन भी इन गुणों को विकसित करते हैं| परिस्थितियों के अनुसार नेतृत्व, नवीकरण, नैतिकता और सक्षम शिक्षा का योग्य उपयोग ही उत्कृष्टता है। तथा बौद्धिक तीक्षणता और गतिशीलता इसे अधिक विकसित करते हैं। उत्कृष्टता से निरंतर सफलता, उद्यमियता के साथ ही मानसिक आनंद और स्वस्थ जीवन प्राप्त होता है।


उत्कृष्टता

उत्कृष्टतेचा विषय खूप महत्वाचा आहे. उत्कृष्टता केवळ विद्यार्थ्यांसाठी किंवा विद्यार्थि जीवनातच महत्त्वपूर्ण नसुन, प्रत्येकासाठी, त्याच्या आयुष्यातही याचे समान महत्त्व आहे.

प्रत्येक वेळी पूर्वीपेक्षा चांगले कार्य करणे म्हणजेच उत्कृष्टता किंवा प्रवीणता. उत्कृष्टतेचा एक अर्थ असा आहे की, “आपले सहकारी किंवा प्रतिस्पर्धी यांच्या बरोबर कुठल्याही प्रकारच्या अनैतिक मार्गाचा अनुसरून न करता पुढे जाणे”. उत्कृष्टता ही प्रत्येक व्यक्तीला इतरांपसून वेगळ दर्शवान्यास मदत करते. आयुष्यात आनंद, शांती आणि यश मिळविण्यासाठी उत्कृष्ट असणे फार महत्वाचे आहे.

आपण उत्कृष्ट कसे बनू? हे यश कसे प्राप्त होईल?

उत्कृष्टतेच्या तीन पैलू आहेत – योग्य शिक्षण, बौद्धिक तीव्रता आणि शारीरिक गतिमानता. या तीन पैलुंच्या परिपूर्ण उपयोगाने उत्कृष्टता मीळवलि जाऊ शकते.

उपयुक्ततापूर्ण प्रशिक्षण – शिक्षण घेताना, दोन गोष्टी लक्षात ठेवणे महत्वाचे आहे. प्रशिक्षण आणि त्याची उपयुक्तता. शाळेतील अभ्यासक्रमावर आधारित ज्ञान मिळवणे म्हणजे शिक्षण आहे. पण यात “प्र” जोड़ने खूप म्हत्वाचे आहे जसे की प्रशिक्षण म्हणजे शिक्षणा-बरोबर त्याचे प्रात्येक्षिक अनुभव विद्यार्थ्यांना देणे. औपचारिक शिक्षणास अनौपचारिक स्वरूपात तीन गुणधर्मांसह जोडने. ते गुण आहेत – नेतृत्व, नूतनीकरण आणि नैतिकता.

उपयुक्ततापूर्ण शिक्षण म्हणजे अभ्यासक्रम आधारित शिक्षणाद्वारे व्यक्ति, समाज, देश आणि विद्यार्थ्यांचा सर्वांगीण विकास यांच्यात एक दुवा निर्माण करणे. अशा व्यापक शिक्षण प्रणालीला उपयुक्त प्रशिक्षण म्हटले जाईल.

उपयुक्तता पूर्ण प्रशिक्षण आपोआप विद्यार्थ्यांची सक्षमता व्यापक आणि प्रभावी बनवते. याच बरोबर आधुनिक परिस्थिती, दैनंदिन बदल आणि जागतिक स्पर्धे मूळे, आणखी दोन क्षमता प्राप्त करणे आवश्यक झाले आहे. त्या क्षमता आहेत – बौद्धिक तीक्ष्णपणा sharpness आणि गतिशीलता swiftness.

केन्द्रित लक्ष्य, निश्चित ध्येय आणि आचूकाता हे सर्व बौद्धिक तीक्ष्णतेचे लक्षण आहेत. एकाग्रता, ध्येय, पात्रता, वास्तविकता, नियमीतपणा, दृढनिश्चय या सर्व गुणांचा वर्तमान परिस्थितीशी जुळून घेणे हीच खरी बौद्धिक तीक्ष्णता समजली जाईल. कोणत्याही कामाचे किंवा प्रकल्पाचे बौद्धिक दृष्टीकोन अधिक प्रभावी करण्यासाठी बौद्धिक तीक्ष्णता महत्वाची आहे.

कोणत्याही कार्याला किंवा प्रकल्पाला सफलतेच्या शिखरावर पोहचवण्यासाठी बौद्धिक तिक्षनतेसोबत गतिमानाता पण महत्वाची आहे.

गतिमानता (Dynamic Swiftness) ही एक महत्त्वपूर्ण गुणवत्ता किंवा कौशल्य आहे. कोणत्याही कार्याचे सादरीकरण आणि पूर्तता, अचूक आणि शक्य तितक्या लवकर होईल हीच प्रत्येकाची अपेक्षा असते. योग्यप्रशिक्षण आणि बौद्धिक तिक्षणता कुठल्याही प्रकलपाला अचूक ठरवते तर गतिमानता त्याला वेळेत पूर्ण करण्याची हामी देते. प्रत्येक व्यक्तीला तीक्ष्णपणा आणि गतिशीलता मिळविण्यासाठी योग्य परीश्रम करावे लागतात. उचित संस्कार, सेवा, ध्यान, प्राणायाम, योग आणि आध्यात्मिक चिंतन एखाद्या व्यक्तीची बौद्धिक तीव्रता वाढवतात. त्याचप्रमाणे योग्य आहार, खेळ, व्यायाम आणि योग, गतिशीलता वाढवण्यात मदत करतात. तणाव व्यवस्थापन, गरजेनुसार विश्राम आणि योग्यवाचन यामुळे सुद्धा हे गुण विकसित होतात. परिस्थितीनुसार, नेतृत्व, नूतनीकरण, नैतिकता आणि सक्षम शिक्षणाचा योग्य वापर म्हणजेच उत्कृष्टता आणि बौद्धिक तीक्ष्णता आणि गतिशीलता यास अधिक विकसित करते. उत्कृष्टते मुळे निरंतर यश, उद्योजकता, मानसिक आनंद आणि निरोगी आयुष्य प्राप्त होते.